Het eerste voorwerp is een vreemdsoortig houten toestel. Het bestaat uit een lange plank van zo’n zestig centimeter met onderaan een houten bakje. Bij een bezoek aan het museum  zijn er maar zelden mensen die dit voorwerp nog (her)kennen. De meest merkwaardige pogingen tot verklaring gaan van een bakje om speelkaarten in te bewaren tot een recipiënt voor spaghetti. De meeste mensen laten zich echter misleiden door het feit dat het voorwerp hangt. En daar zit hem net het verschil. Alhoewel dit merkwaardige plankbakje in de keuken aan de muur hing, moest je het voor gebruik van de muur halen en plat op de tafel of het aanrecht leggen. Ik heb het mijn grootmoeder nog sporadisch weten gebruiken. Ze woonde op de Mechelsesteenweg naast de ijzerwinkel die ze vroeger zelf uitbaatte en verbleef als het ware tussen de huishoudtoestellen.

Het toestel in kwestie is een messenplank of een messenschuurplank. In het bakje bevond zich wit zand. En wanneer de messen bot stonden, dan werd het hele geval horizontaal op de tafel gelegd. Het zand uit het bakje werd op de lange plank gestrooid en mijn grootmoeder wette zo de messen die ze dagelijks gebruikte. Een handig voorwerp in het dagelijks gebruik. Ook en vooral omdat de scharensliep natuurlijk niet dagelijks zijn ronde deed.

Van ditzelfde voorwerp bestaat er nog een variant. De vorm was hetzelfde, maar de houten plank was bedekt met polijstleer en in het bakje zat een schuursteen. Bij gebruik werd de steen over de beklede plank gewreven, waardoor er steengruis loskwam. Dat gruis had dan dezelfde functie van zand, zodat de gebruiker zijn messen weer blank kon schuren.

Onze messenplank is natuurlijk allang in onbruik geraakt. Je zult nu wel in elke hedendaagse keuken een moderner voorwerp vinden, een messenslijper of zelfs een wetstaal zoals de meeste slagers gebruiken. Voor geen geld vind je dat zelfs in de meeste zaken. Maar nog goedkoper is die goede oude methode om je roestige messen in de tuin een paar keer in de grond te steken. Je zult verbaasd staan van het resultaat.

De twee vormen in het museum zijn duidelijk verschillend. Het ene werktuig is een gewone houten recipiënt. Op de bodem van de houten kom zijn er versieringen aangebracht. De kom wordt gevuld wanneer de boter zacht is. Soms wordt er ook wat bloem in gestrooid, opdat de boter niet aan de wanden van de kom zou kleven. Wanneer de boter dan stijf is, kan ze uit de vorm worden gehaald door de kom omgekeerd uit te kloppen waardoor de versierde kant van boven komt te liggen.

Het tweede model is iets ingewikkelder, maar net daarom een stuk makkelijker in gebruik. In de vorm is er onderaan een beweegbaar plaatje dat  met een staafje door de bodem gaat.

Aan de bovenkant van het plaatje is de versiering aangebracht. Je kunt met deze vorm makkelijk het gevormde boterklompje uit het kommetje duwen. Je zou kunnen denken dat ook dit voorwerp niet meer van deze tijd is. Boter komt niet meer “van de boer” of de melkboer, maar we halen ze uit de supermarkt. Al dan niet koelkastsmeerbaar. En naast goeie boter (een merkwaardige Brabantse uitdrukking die eigenlijk inhoudt dat er ook slechte boter zou bestaan) hebben we ook alle mogelijke andere vormen van margarine en andere gezond makende smeersels voor onze dagelijkse boterham.

En toch. En toch. Meer en meer zie je in het betere restaurant weer schaaltjes boter met een stempeltje verschijnen.